อาหารเสริม หรือ ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร คือ ผลิตภัณฑ์ที่อยู่ในรูปของเม็ด เกล็ด ผง แคปซูล ของเหลว หรือในรูปลักษณ์อื่นๆ ที่ใช้รับประทานโดยตรงเพื่อเสริมการรับประทานอาหารหลักตามปกติ ในปัจจุบันมีอาหารเสริมมากมายหลากหลายชนิดตามท้องตลาดให้เลือกสรร มีทั้งเพื่อสุขภาพ เพื่อบำรุงสมอง เพื่อป้องกันโรคและ/หรือเพื่อความงาม หลายคนตัดสินใจเลือกซื้อมาบริโภคเพียงแค่ดูสรรพคุณข้างกล่อง คำโฆษณาชวนเชื่อ หรือ ราคาเท่านั้น จนอาจก่อให้เกิดผลเสียต่อสุขภาพร่างกายและจิตใจตามมา ดังนั้นเราควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับคุณประโยชน์ โทษ วิธีรับประทาน และหลักการเลือกซื้ออาหารเสริมอย่างถูกต้อง เพื่อความปลอดภัยและประโยชน์สูงสุดของผู้บริโภคที่ควรได้รับ
ทำไมต้องมีอาหารเสริม?
ถ้าเราสามารถรับประทานอาหารหลากหลายและครบทั้ง 5 หมู่ ในปริมาณที่เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย การรับประทานอาหารเสริมก็เป็นสิ่งที่ไม่จำเป็น แต่ด้วยรูปแบบการดำเนินชีวิตที่เร่งรีบและแข่งขันกันมากขึ้นในปัจจุบัน จึงทำให้การรับประทานอาหารเป็นแบบประทังความหิวมากกว่าการคำนึงถึงเรื่องสุขภาพร่างกายและผิวพรรณ อีกทั้งอาหารที่รับประทานส่วนใหญ่ก็เป็นอาหารจานด่วน อาหารห่อถุงพลาสติก หรือรับประทานอาหารซ้ำๆ ก็อาจส่งผลให้ร่างกายขาดสารอาหารบางชนิดได้และเกิดโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ นอกจากนี้ การใช้ชีวิตท่ามกลางมลพิษต่างๆ ส่งผลให้ภูมิต้านทานโรคลดลง ทำให้สุขภาพร่างกายอ่อนแอและทรุดโทรมลง รวมถึงผู้ที่ได้รับสารอาหารไม่ครบถ้วน เช่น ผู้ที่รับประทานอาหารมังสวิรัติอย่างเคร่งครัด ผู้ป่วย และผู้สูงอายุ เป็นต้น ดังนั้นอาหารเสริมจึงเป็นทางเลือกหนึ่งที่จำเป็นเพื่อเสริมสร้างสุขภาพที่ดี แต่ไม่ใช่อาหารที่สามารถรับประทานแทนมื้อหลักได้
คุณประโยชน์ โทษ และวิธีรับประทานอาหารเสริม
ประโยชน์ของอาหารเสริม ได้แก่ ช่วยให้ร่างกายได้รับโภชนาการที่เหมาะสมเพื่อเสริมสร้างความสมดุลและความแข็งแรงให้แก่ร่างกายและผิวพรรณ ช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันโรค ช่วยบรรเทาหรือรักษาโรคบางชนิดได้ เช่น น้ำมันตับปลาค็อด (Cod liver oil) ช่วยบรรเทาอาการโรคไขข้ออักเสบ เป็นต้น หรือช่วยป้องกันการเกิดโรค เช่น แคลเซียมและวิตามินดีจะช่วยป้องกันการเกิดโรคกระดูกพรุนในผู้สูงอายุได้ แต่การรับประทานอาหารเสริมเกินขนาดที่ระบุไว้ รับประทานอาหารเสริมหลายชนิดร่วมกัน หรือรับประทานอาหารเสริมติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน อาจทำให้ได้รับวิตามินหรือแร่ธาตุบางชนิดที่มากเกินความต้องการของร่างกาย โดยเฉพาะถ้าได้รับกลุ่มวิตามินที่ละลายในไขมัน (วิตามินเอ ดี อี เค) เกินขนาด จะทำให้กำจัดออกจากร่างกายได้ยาก และอาจส่งผลต่อการทำ
งานของตับหรือไตได้ เช่น ถ้าได้รับวิตามินเอมากเกินไป ทำให้เกิดม้ามและตับโต เป็นต้น
นอกจากนี้ มีการกำหนดปริมาณมาตรฐานของสารอาหารที่ร่างกายต้องการในแต่ละวัน เพื่อความปลอดภัยสำหรับประชาชนในการรับประทานวิตามินและเกลือแร่แต่ละชนิดว่าเป็นจำนวนเท่าใด ซึ่งมีชื่อย่อว่า RDA (Recommended Daily Dietary Allowances) โดยเราสามารถพบเห็นค่าเหล่านี้ได้ตามฉลากโภชนาการที่แปะอยู่ตามผลิตภัณฑ์อาหารต่างๆ ทำให้เราทราบได้ว่าเราได้รับสารอาหารนั้นๆ อย่างเพียงพอในแต่ละวันหรือไม่ และควรเลือกอาหารเสริมที่มีส่วนประกอบของสารอาหารที่แนะนำให้รับประทานในแต่ละวัน (RDA) อย่างน้อย 100% ส่วนวิธีรับประทานอาหารเสริมให้ได้ประโยชน์สูงสุด ควรรับประทานอาหารเสริมตอนเช้าจะดีที่สุด และควรทิ้งช่วงให้ห่างจากการดื่มชา หรือกาแฟอย่างน้อย 2 ชั่วโมง เพราะคาเฟอีนจะขัดขวางไม่ให้ร่างกายดูดซึมสารอาหารบางชนิดได้ ส่วนช่วงเวลาดีที่สุดในการทานอาหารเสริมคือทานพร้อมอาหาร เนื่องจากจะช่วยให้ร่างกายดูดซึมสารอาหารได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
อย่างไรก็ตาม อาหารเสริมบางชนิด เช่น กรดอะมิโนควรรับประทานก่อนอาหาร ดังนั้นควรอ่านฉลากให้แน่ชัดก่อนรับประทานอาหารเสริม สำหรับวิตามินที่ละลายในไขมัน ควรรับประทานกับอาหารที่มีไขมันปนอยู่ด้วย เพื่อที่ไขมันจะได้เป็นตัวพาวิตามินเหล่านี้เข้าสู่ร่างกายได้ดีขึ้น
หลักการเลือกซื้ออาหารเสริม
ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่ผลิตหรือนำเข้ามาเพื่อจำหน่ายต้องได้รับอนุญาตจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เพื่อประเมินความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์ก่อน
ฉลากต้องมีการแสดงข้อมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ซึ่งประกอบด้วย ชื่อสารสำคัญ/ส่วนประกอบและปริมาณ เลขสารบบอาหารในเครื่องหมาย อย. ขนาดที่แนะนำให้รับประทานต่อวัน วิธีรับประทาน ประโยชน์ ผลข้างเคียง คำเตือน วันเดือนปีที่ผลิต หรือหมดอายุ ชื่อและที่อยู่ของผู้ผลิต ผู้แบ่งบรรจุ หรือผู้นำเข้า รวมทั้งแหล่งผลิตต้องได้รับมาตรฐาน
อ่านข้อมูลของผลิตภัณฑ์จากฉลากที่ได้รับอนุญาต และไม่ควรเชื่อข้อมูลจากการโฆษณาของผู้จำหน่ายที่นอกเหนือจากที่ระบุในฉลาก
อาหารเสริมนั้นต้องมีข้อมูลวิจัยและข้อมูลทางวิชาการรองรับ ก่อนการตัดสินใจ
ควรคำนึงถึงความต้องการของร่างกายและเงื่อนไขทางด้านสุขภาพของแต่ละบุคคลด้วย เช่น หากร่างกายอ่อนแอหรือเป็นหวัดง่าย ก็ควรเลือกรับประทานอาหารเสริมที่ช่วยเสริมประสิทธิภาพการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ได้แก่ วิตามินซี หรือรังนก เป็นต้น
ข้อควรระวัง หรือ ข้อห้ามใช้อาหารเสริม
สำหรับผู้ที่กินยาเป็นประจำ หรือ มีโรคประจำตัว ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้อาหารเสริม เพราะโรคประจำตัวบางโรคเป็นข้อห้ามใช้กับอาหารเสริมบางชนิด หรือ ต้องระมัดระวังการใช้เป็นพิเศษ
สตรีมีครรภ์และให้นมบุตร ควรปรึกษาแพทย์ก่อน เพราะอาจส่งผลถึงทารกได้
ควรรับประทานอาหารเสริมในปริมาณที่กำหนดไว้บนฉลาก และไม่ควรทานติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน
ผลิตภัณฑ์อาหารเสริมส่วนใหญ่ได้มาจากธรรมชาติ แต่อาจทำให้เกิดการแพ้ หรือ มีผลข้างเคียงได้
เอกสารอ้างอิง
สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา. การเลือกซื้อผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร. พฤศจิกายน 2554. (http://newsser.fda.moph.go.th/food/file/BenefitCustomer/11supplement.pdf)
Health. กินวิตามินอย่างไรให้ได้ประโยชน์. 2555. (Access December 14, 2012, at http://health.kapook.com/view10770.html)
อ่านข้อมูลดีๆ ได้ที่ www.ฉลาดซื้อ.com นิตยสารฉลาดซื้อ นิตยสารเพื่อผู้บริโภค โดยมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค
